Nieuw-Apostolische Kerk

Dat horen we regelmatig: in de dienst of thuis bij het ziekenbezoek. We nemen dan de hostie in ontvangst uit de hand van een priesterlijk ambt.

Soms wordt ook het woord ouwel genoemd maar dit is feitelijk onjuist. Het stukje eetpapier is een dun, wit ongedesemd baksel van aardappelzetmeel of rijstzetmeel en heet tot aan het moment van afzondering “ouwel”. Op het moment dat wij het krijgen uitgereikt is het afgezonderd en heet het “hostie”.

Wij kennen de hostie als een wit baksel met drie rode stippen. Het staat voor lichaam (brood) en bloed (wijn) van Jezus Christus. Maar hoe zijn we gekomen aan de hostie zoals we die nu gebruiken?

De geschiedenis gaat terug naar het avondmaal dat Jezus met zijn discipelen vierde. “Neem, eet, dit is mijn lichaam, drink, dit is mijn bloed, het bloed van het verbond…” (Mattheüs 26:26-28). 

De christelijke kerken hebben door de eeuwen heen steeds met de symbolen ‘brood en wijn’ het ‘heilig avondmaal’ gevierd, daarbij rechtstreeks terugdenkend aan die maaltijd van Jezus. Ook in de Katholiek Apostolische Kerk werd dit gevierd. Toen apostel Schwartz in 1863 in Amsterdam arriveerde had hij, behalve een bijbel, ook een avondmaalset bestaande uit een avondmaalsbeker en een glazen avondmaalschaal bij zich. De beker bevindt zich in het archief op onze CA, de schaal is helaas verloren gegaan.

In het boekje ‘Het venster op F.W. Schwartz’ staat, dat al in 1864 bij de inrichting van de zaal een glazen schaaltje met brood en een beker wijn hoorde. Er werd toen ook al gebruik gemaakt van stukjes ongezuurd brood en rode wijn. Pas in 1911 werd het brood vervangen door een ouwel, de beker wijn bleef. Men nam dus de hostie in ontvangst en nam vervolgens een slok wijn uit de beker. De ouwels werden betrokken van de firma Vicomte in Westzaan. Dit bedrijf werd in 1905 opgericht door herder Martinus Hildering, de voorganger van de gemeente Zaandam (en zelfs nog even van Rotterdam) en een jeugdvriend van apostel Van Oosbree. Dochter Anna Hildering zou in 1910 trouwen met Albert van Oosbree. Overigens waren in 1908 zoon David Hildering en Bets van Oosbree ook al met elkaar getrouwd. Albert en Bets waren kinderen van apostel van Oosbree.

Uit hygiënisch oogpunt werden er later doekjes gebruikt om de rand van de beker steeds af te vegen. Dit was echter geen succes waarop apostel Van Oosbree in 1917 besloot de hostie met een pincet uit de schaal te nemen, deze in de wijn te dopen en op de rug van de hand te leggen.

Dat de discipline toen ook wel eens moeilijk was, blijkt wel uit de mededeling in het Hersteld Apostolisch Weekblad van 14 oktober 1917 waarin de voorgangers toch vriendelijk worden verzocht de wijnmanden en flessen terug te sturen...... Amersfoort spant de kroon: zij hebben nog acht manden in te leveren!

Als in Duitsland de Eerste Wereldoorlog uitbreekt heeft dat directe gevolgen: ten eerste wordt de wijn erg duur en ten tweede: hoe verzorg je de broeders die in militaire dienst zijn en zich op verschillende en soms bijna onbereikbare plekken bevinden? Er werd een machine ontwikkeld die de ouwel automatisch van drie druppels wijn voorzag en ze droogde zodat ze verpakt konden worden. In 1917 werden deze nieuwe ouwels, die ook per post aan de soldaten in het veld konden worden gezonden, ingevoerd. Tijdens een apostelvergadering in 1919 werd besloten deze  ouwels wereldwijd te gaan gebruiken. Apostel Van Oosbree weigerde ze echter want dan zou hij de leverantie van ouwels door de biscuitfabriek Vicomte moeten laten stoppen.

Apostel van Oosbree ging geleidelijk anders denken over het ‘Heilig avondmaal’; niet alleen omdat het op zondagmorgen en –middag werd gehouden (hij noemde het dan ook wel ‘heilig ochtendmaal of middagmaal), maar hij zag ook de betekenis wat anders. Hij geloofde wel, dat het de herdenking was van de verzoening tussen de mens en God door het leven van Jezus, maar hij richtte hoe langer hoe meer ook de aandacht op het verzoenen met elkaar. Naast het herdenken kwam het accent meer en meer te liggen op het verzoenen met elkaar en ‘elkaar voortaan een meer genietbare zielsaanbieding te willen tegemoet brengen’. De naam ‘heilig avondmaal’ wordt langzamerhand vervangen door ‘gemeenschappelijke verzoeningsdis’.

In 1936 vind er een opmerkelijke liturgische tekstwijziging plaats: in plaats van het in vrijwel alle geloofrichtingen gebruikelijke „Neem en eet, neem en drink, het leven van Jezus“ voert apostel van Oosbree de formulering „Hiermede wordt uw zielsaanbieding aanvaard en bevestigd“ in. Deze formulering zou tot aan het schisma in 1946 zo blijven en wordt tot op de dag van vandaag in Het Apostolisch Genootschap nog steeds zo geformuleerd. In de Nieuw-Apostolische Kerk in Nederland wordt na 1946 de tekst „het lichaam en bloed van Jezus voor u gegeven“ weer ingevoerd.

Datzelfde schisma zorgde er ook voor dat de Nieuw-Apostolische Kerk zonder ouwels kwam te zitten. Er werd naar het voorbeeld van de Duitse ouwels gezocht naar een nieuwe leverancier maar niemand was in staat dit te leveren aangezien er een speciale machine voor nodig was. De ouwels naar "oud model" worden dan geleverd door de firma Faano in Zaandam. Deze worden als voorheen bij het uitreiken eerst in wijn gedoopt. De zogenaamde "ziekenhosties", het model dat we nu gebruiken, worden in beperkte hoeveelheden via apostel Güttinger in Zwiserland geleverd.

 In opdracht van apostel Kamphuis klopt het toenmalig hoofd van de Centrale Administratie in Amsterdam, broeder Herman Holtkamp, in 1954 aan bij Friedrich Bischoff GmbH in Frankfurt om daar naar ouwels naar Duits model te vragen. Ze moeten dan wel worden geïmporteerd maar broeder Holtkamp ziet daarin geen overkomelijk bezwaar. Het is immers niet voor de handel maar voor kerkelijk gebruik...... Hij wordt doorverwezen naar de Hostienbäckerei van de Neuapostolische Kirche in Herne bij Bielefeld en neemt contact met hen op. De hostiebakkerij wil ze wel leveren mits in grootverpakking van 114.000 stuks minimaal in verband met handelings- en verzendkosten.

So far so good? Nee dus: de douane blokkeert de zending en stuurt een rekening voor invoerrechten van 93,20 gulden. Broeder Holtkamp tekent bezwaar aan bij de Centrale Dienst voor In- en Uitvoer. Deze verwijst hem door naar het Hoofdbedrijfschap voor Akkerbouwproducten. Intussen blijft de zending oningeklaard staan bij de douane en moet hij de douane smeken dit vrij te geven omdat „wij om de hosties dringend verlegen zijn.“

Dan bemoeit ook het Bedrijfschap voor Granen, Zaden en Peulvruchten zich ermee. Volgens hen zijn er geen afwijkingen in de invoerrechten en moet het bedrag worden voldaan. Broeder Holtkamp gaat morrend overstag en betaald het bedrag van 93,20 gulden. Zijn weerstand is wel begrijpelijk aangezien de totale waarde van de zending slechts 263 gulden is. Er wordt dus 35% invoerrechten geheven.....

Hoe dan ook: de ouwels „naar Duits model“ worden toch ingevoerd. Bij het uitreiken worden de oude brede schalen met in het midden een glaasje voor de wijn gebruikt. Omdat deze schalen voor de nieuwe ouwels niet praktisch zijn wordt er een nieuw model : geïntroduceerd: een schaal van verchroomd messing, zoals we deze nu nog. Ze worden voor het eerst gebruikt bij de dienst met stamapostel Bischoff op 26 augustus 1956 in Den Bosch. Op de foto zien we de schalen nog afgedekt met een doek.

En ja, ook dat leidde nog weer tot fricties! De gemeenten in Brabant zagen hun kans schoon om de nieuwe avondmaalschalen alvast in hun eigen gemeenten te gaan gebruiken. Maar ook zij vonden broeder Holtkamp op hun pad: „de schalen onverwijld naar de Centrale Administratie en apostel Tjark Bischoff zorgt wel voor een rechtvaardige verdeling.“ Punt uit! En zo gebeurde het...

De ouwelbakkerij in Bielefeld levert nog steeds dezelfde ouwels.Jaarlijks worden daar zo'n 100 miljoen ouwels geproduceerd en verspreid over Europa, Amerika, Azie en Australie. De Afrikaanse landen ontvangen de ouwels van bakkerijen uit Kaapstad en Lusaka in Zambia.  Het enig verschil met de vijftiger jaren is dat er sinds 1990 geen crucifix meer op staat maar de tekens van Alpha en Omega. Ook worden er glutenvrije ouwels uit maismeel geproduceerd. En aan invoerrechten wordt 6% betaald. Als broeder Holtkamp dat had geweten.....

„Neem en eet, neem en drink.....“ een klein stukje ongedesemd brood met een hele geschiedenis...

Bronnen: archieven HAG en NAK NL

Met speciale dank aan Hans Hildering van HAG en een trouwe lezer van deze rubriek die ons, naar aanleiding van het artikel over oudste Brakke, attendeerde op herder en ouwelbakker Hildering.